Trẻ sơ sinh có sức đề kháng còn non yếu và hệ miễn dịch chưa hoàn thiện nên rất dễ mắc bệnh nếu không được chăm sóc đúng cách. Trong đó, viêm phổi ở trẻ sơ sinh là một trong những bệnh lý thường gặp, có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là gì?

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là tình trạng phổi của trẻ bị nhiễm trùng. Các cấu trúc bên trong phổi như nhu mô phổi và mô kẽ phổi bị kích ứng, tổn thương do sự xâm nhiễm của các tác nhân gây nhiễm trùng. Điều này có thể khiến các phế nang phổi hoặc màng phổi lân cận bị nhiễm trùng, tích tụ đầy mủ và dịch, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng hô hấp.

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là một trong những nguyên nhân chính gây bệnh tật và tử vong ở trẻ nhỏ. Nhờ sự phát triển của y học hiện đại, số ca tử vong do viêm phổi sơ sinh đã giảm đáng kể. Tuy nhiên, đây vẫn là gánh nặng đối với sức khỏe toàn cầu, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Các loại viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Dựa vào thời gian khởi phát bệnh, viêm phổi ở trẻ sơ sinh được chia thành hai nhóm: viêm phổi khởi phát sớm và viêm phổi khởi phát muộn.
 

• Viêm phổi khởi phát sớm: Triệu chứng xuất hiện ngay sau sinh hoặc trong vòng vài giờ đầu sau sinh. Viêm phổi sơ sinh khởi phát sớm thường liên quan đến nhiễm trùng huyết sơ sinh.
• Viêm phổi khởi phát muộn: Bệnh xảy ra sau khi trẻ được từ 7 ngày tuổi trở lên, thường gặp ở những trẻ sơ sinh cần hỗ trợ hô hấp, nằm viện kéo dài hoặc bị lây nhiễm từ cộng đồng. Viêm phổi khởi phát muộn cũng là một trong những nguyên nhân thường gặp khiến trẻ sơ sinh phải quay trở lại bệnh viện.

Nguyên nhân viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh có thể do lây nhiễm các vi sinh vật bên trong đường sinh dục của người mẹ (đối với trẻ sinh qua ngã âm đạo) hoặc do các tác nhân từ môi trường, bao gồm cả phòng sinh, bệnh viện và quá trình chăm sóc tại nhà.

Vi khuẩn là tác nhân gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh thường gặp nhất. Các chủng vi khuẩn phổ biến như cầu khuẩn gram dương (+): liên cầu khuẩn nhóm A và B, Staphylococcus aureus…; trực khuẩn gram âm (-): Escherichia coli, loài Proteus, loài Klebsiella…; vi khuẩn Pseudomonas; vi khuẩn Citrobacter; vi khuẩn Bacillus; Serratia,… 

Bên cạnh vi khuẩn, một số trẻ nhiễm trùng sơ sinh do nhiễm virus như RSV, virus Influenza, Parainfluenza virus, Adenovirus; ký sinh trùng hoặc nấm,…

Triệu chứng viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Triệu chứng của viêm phổi ở trẻ sơ sinh có thể chỉ giới hạn ở tình trạng suy hô hấp, nhưng cũng có thể diễn tiến nghiêm trọng hơn, gây sốc hoặc tử vong ở trẻ.

Các triệu chứng cảnh báo viêm phổi ở trẻ sơ sinh mà bố mẹ cần lưu ý gồm:
 

• Tình trạng hô hấp của trẻ xấu đi không rõ nguyên nhân: khó thở, nhịp thở không đều, khò khè, thở nhanh, thở co lõm ngực, thậm chí ngưng thở, tím (thường gặp ở trẻ sinh non)...
• Chất dịch đường hô hấp nhiều, đặc và có màu nâu.
• Thân nhiệt không ổn định, có thể sốt nhẹ.
• Ho có đờm.
• Quấy khóc nhiều.
• Bú kém, bỏ bú.
• Hoặc bất kỳ triệu chứng bất thường nào khác cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiễm trùng.

Chẩn đoán viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Khi nghi ngờ trẻ bị nhiễm trùng huyết, bác sĩ sẽ khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng để kiểm tra tình trạng sức khỏe của trẻ.

Các cận lâm sàng có thể được chỉ định trong chẩn đoán viêm phổi sơ sinh gồm:
 

• Chụp X-quang ngực
• Công thức máu, chỉ số CRP
• Đo độ bão hòa oxy máu
• Nuôi cấy máu
• Nhuộm Gram
• Nuôi cấy đờm, dịch hút khí quản
• Phết họng
• Chọc dò tủy sống (nếu nghi ngờ trẻ nhiễm trùng huyết)

Cách trị viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh bị viêm phổi thường cần được nhập viện để bác sĩ theo dõi sát sao tình trạng sức khỏe và khả năng đáp ứng điều trị. Phác đồ điều trị sẽ được điều chỉnh dựa trên tình trạng của trẻ. Điều trị tiêu chuẩn ban đầu thường bao gồm: hỗ trợ hô hấp, dùng thuốc kháng sinh theo kinh nghiệm khi có chỉ định, hỗ trợ dinh dưỡng, và điều trị các yếu tố đi kèm như trào ngược dạ dày - thực quản,… Nếu tình trạng bệnh đáp ứng chậm, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị chuyên sâu hơn.

Trong quá trình điều trị, trẻ sẽ được hỗ trợ hô hấp phù hợp. Đối với các trường hợp viêm phổi sơ sinh do nấm hoặc virus, thuốc kháng nấm, kháng virus có thể được chỉ định.

Biến chứng viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Một số biến chứng của viêm phổi sơ sinh bao gồm:
 

• Viêm màng não: Tác nhân gây viêm phổi có thể lan rộng, gây viêm màng não, tổn thương não bộ và thần kinh.
• Nhiễm trùng máu: Tác nhân gây bệnh xâm nhập vào tuần hoàn máu, lan rộng đến các cơ quan, gây sốc nhiễm trùng, đe dọa tính mạng của trẻ.
• Tràn dịch màng tim, trụy tim: Những biến chứng này có thể xảy ra do phản ứng với thuốc trong quá trình điều trị, sốc thuốc.
• Tràn dịch màng phổi, tràn mủ màng phổi: Khiến các hoạt động của hệ hô hấp trở nên khó khăn, lượng bạch cầu trong máu tăng.
• Suy dinh dưỡng: Viêm phổi kéo dài ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ, khiến trẻ biếng ăn, ngủ không sâu giấc, dẫn đến thiếu hụt dưỡng chất, suy dinh dưỡng, chậm phát triển, giảm đề kháng, dễ mắc bệnh.
• Kháng kháng sinh: Đây là vấn đề được các chuyên gia cân nhắc kỹ lưỡng khi lựa chọn thuốc. Trẻ bị kháng kháng sinh sẽ khiến quá trình điều trị phức tạp, tốn kém và kéo dài hơn.

Cách chăm sóc trẻ sơ sinh bị viêm phổi

Chăm sóc đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị và giúp trẻ nhanh hồi phục. Bố mẹ cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ, cho trẻ bú sữa mẹ thường xuyên, đảm bảo vệ sinh khi tiếp xúc và cho bú.

Mẹ cho con bú nên duy trì chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt lành mạnh để đảm bảo chất lượng sữa cho trẻ.

Khi sức khỏe trẻ đã ổn định, bác sĩ sẽ cho trẻ xuất viện và hẹn tái khám. Giai đoạn này, thể trạng của trẻ vẫn còn yếu, nên bố mẹ cần không chủ quan, lơ là, tiếp tục chăm sóc và phòng ngừa viêm phổi cho trẻ, đưa trẻ tái khám đúng hẹn.

Phòng ngừa viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh có thể xảy ra ở bất kỳ thời điểm nào, nhưng thường gặp nhất vào thời điểm giao mùa – khi thời tiết thay đổi hoặc vào mùa dịch bệnh hô hấp. Lúc này, hệ miễn dịch non nớt của trẻ suy giảm, tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh xâm nhập đường hô hấp. Do đó, giữ ấm đúng cách là một trong những biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa viêm phổi.

Ngoài ra, bố mẹ nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa viêm phổi cho trẻ sơ sinh như:
 

• Cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất 6 tháng đầu đời – sữa mẹ không chỉ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo mà còn giúp bổ sung kháng thể, tăng cường miễn dịch cho trẻ.
• Người chăm sóc trẻ cần đảm bảo vệ sinh tay sạch sẽ bằng xà phòng khử khuẩn và nước sạch trước và sau khi tiếp xúc với trẻ.
• Giữ môi trường sống và vật dụng chăm sóc trẻ sạch sẽ, hạn chế sự sinh sôi của vi khuẩn, virus, nấm gây bệnh.
• Tránh để trẻ đến nơi đông người hoặc tiếp xúc với người có triệu chứng bệnh hô hấp. Nếu cần ra ngoài, nên đeo khẩu trang y tế cho trẻ.
• Tránh để trẻ hít phải khói thuốc lá, vì đây là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh hô hấp. Người chăm sóc nên hạn chế hoặc bỏ thuốc lá để bảo vệ sức khỏe cho trẻ và chính bản thân mình.
• Theo dõi sát biểu hiện của trẻ và đưa đến bệnh viện ngay khi phát hiện dấu hiệu bất thường, đặc biệt là các triệu chứng hô hấp. Lưu ý, tuyệt đối không tự ý cho trẻ dùng thuốc hoặc áp dụng các biện pháp dân gian vì có thể khiến bệnh nặng hơn, gây khó khăn cho quá trình điều trị sau này.